Józef Mackiewicz Knihy

Cesta nikam je první částí válečné dilogie o osudech pohraničních polsko-litevských území. Její význam značně překračuje rámec žánru historického románu, faktografický obsah a psychologická propracovanost postav ji vyvyšuje nad ostatní díla, jež se snaží popsat sovětizaci Polska a Litvy. Hlavní postava Paweł je novinář žijící nedaleko Vilniusu, jenž se snaží vyhnout kontaktu se sovětskou ideologií všemožnými způsoby, například pohroužením do práce při kácení lesa či povozníka. Svůj život odmítá přizpůsobit požadavkům komunismu. Proto opovrhuje bývalým přítelem Karolem, jenž přijal úlohu vykladače marxismu-leninismu. Proto byl vyslýchán NKVD a i přes pohrůžku deportace do pracovního tábora odmítl podepsat spolupráci s režimem. V Cestě nikam Mackiewicz zobrazuje zrod homo sovieticus, jenž je způsoben všudypřítomným strachem.

Po niebie ciągnęły odwilżowe chmury, a w ich tle pojawił się obraz, który autor nosił w sobie przez lata spędzone w zniszczonej wojną Europie. Obok świętego z wiarą wpatrzonego w niebo stał bezgłowy anioł, a ogromne postacie anielskie, mimo uszkodzeń, wciąż grały hymn do nieba. Na podniebnej krawędzi wznosiła się figura z harfą, pozbawiona strun i części ciała. Nad ruiną dachu pozostała tylko postać składająca ręce do nieba, kiedy to z tej strony nadchodziły najgorsze wydarzenia. Architektura, stworzona do kontaktu z niebem, stała się groteskowa, z aniołami bez skrzydeł i świętymi bez głów. Pomnik konia miał oderwane tylne nogi, a inne figury były niekompletne. Autor przypomniał sobie zdjęcie kościoła w Nowym Jorku, którego wieża, otoczona drapaczami chmur, zamiast wskazywać niebo, kierowała wzrok ku reklamie kaloszy. Zastanawiał się, jak opanowanie przestrzeni powietrznej wpłynie na architekturę świata, bo kamienny anioł trąbiący do samolotu, który mu zrzuca bombę, staje się symbolem paradoksu.