Aksel Sandemose Knihy

Aksel Sandemose (1899–1965) se narodil na malém městě v dánském Jutsku norské matce a dánskému otci. Mládí prožil na moři a obě tyto skutečnosti výrazně ovlivnily jeho tvorbu. Jeho dosud jediná kniha přeložená do češtiny čerpá z námořnické zkušenosti (Vzpoura na plachetnici Zuidersee, Odeon 1966) a kritikové ji přirovnávají k románům Josepha Conrada. Motiv dávné viny a kořenů, z nichž viník vyrostl, rozvádí autor ve svém zřetelně autobiografickém a nejzávažnějším románu Uprchlík kříží svou stopu. Hlavní hrdina Espen Arnakke se v mládí dopustil vraždy a neustále se k ní vrací. Autor pln pochopení Espenovo dávné provinění analyzuje a hlavní vinu spatřuje v úzkoprsosti maloměstského prostředí.

Dobrodružný román norského spisovatele je příběhem dvou mužů a jedné ženy, viděným především z hlediska psychologického, a má řadu přitažlivých prvků. Je tu záhadná vzpoura na plachetnici plující z Islandu, ztroskotání lodi na kanadských březích, život v dřevařských táborech naostrově New Foundlandu, nová plavba po moři a rozluštění příběhu na pevnině Austrálie.

Espen Arnakke w wieku siedemnastu lat zamordował Johna Wakefielda. Kolejne siedemnaście poświęcił na rozpamiętywanie popełnionej zbrodni. Powoli osuwając się w szaleństwo, próbuje dociec, co tak naprawdę skłoniło go do morderstwa. Tajemnica może tkwić w małej miejscowości, w której się wychował. To surowe prawa Jante ukształtowały go na całe życie. Wiara i ateizm, abstynencja i alkoholizm, miłość i nienawiść, życie i śmierć. Według Espena między sprzecznościami często stoi znak równości. Raskolnikowowski obłęd Arnakkego miesza się z trzeźwą oceną rzeczywistości, a prowincjonalny i zamknięty świat Jante nie daje o sobie zapomnieć. Uciekinier przecina swój ślad to jedna z najważniejszych powieści skandynawskich, dzięki której możemy zrozumieć złożoną tożsamość człowieka Północy. Nie sądź, że jesteś kimś Nie sądź, że nam dorównujesz Nie sądź, że jesteś mądrzejszy od nas Nie wyobrażaj sobie, że jesteś lepszy od nas Nie sądź, że wiesz więcej niż my Nie sądź, że jesteś kimś więcej niż my Nie sądź, że się do czegoś nadajesz Nie wolno ci się z nas śmiać Nie sądź, że komuś na tobie zależy Nie sądź, że możesz nas czegoś nauczyć Myślisz, że nic o tobie nie wiemy?

Hlavným motívom diela je zápas človeka so silami zla, premietnutý v tomto románe do čias fašistickej okupácie Nórska a druhej svetovej vojny. Autor tu symbolizuje démonické sily v ľudskom vnútri vlkolakom, zvieracou postavou z germánskej mytológie, ktorá stelesňuje najvyššiu mieru zla. Hlavnépostavy, manželia Venhaugovci, ich rodinný priateľ Erling a iní, sa tu vyjadrujú v úvahách a spoločných rozhovoroch k základným etickým problémom svojej doby. Pomedzi debaty a spomienky sa prediera dej, jednotlivé udalosti sa dopĺňajú a v závere diela tvoria jednoliaty celok.