Efekt odwrócenia

Nie sposób w pełni wyjaśnić zjawisk społecznych, nie biorąc pod uwagę indywidualnych działań jednostek, ich wewnętrznej i swoistej logiki i dynamiki. Głównym wątkiem książki Raymonda Boudona są niezamierzone skutki działań ludzkich, efekt odwrócenia, a więc sytuacje, w których działania indywidualnych aktorów, kierujących się racjonalnymi motywami i przesłankami, prowadzą do skutków przez nich nie zamierzonych, nieprzewidzianych, nie planowanych, niekiedy wręcz przeciwstawnych i niepożądanych. Efekt odwrócenia to indywidualne i zbiorowe skutki, które wynikają z zestawienia zachowań jednostkowych, chociaż nie są wpisane w cele i dążenia osób działających. Jednostki mogą osiągać cel, do jakiego w istocie dążyły, ale w tym samym czasie muszą znosić nieprzyjemności, których nie chciały; mogą nie tylko osiągnąć upragniony cel, ale też jednocześnie uzyskać korzyści, do jakich nie dążyły; mogą osiągnąć swoje cele indywidualne, ale równolegle wytwarzać zjawiska niekorzystne dla zbiorowości lub przeciwnie, tworzyć dobra zbiorowe, do których wytworzenia nie dążyły w sposób świadomy. Jednostki mogą także nie osiągać narzuconych sobie celów mimo użycia najlepszych ku temu środków.li