Tomasz z Akwinu Pořadí knih

Poprzez powstające kompletne wydanie dzieł Tomasza z Akwinu w języku polskim polscy czytelnicy, nie tylko teolodzy i filozofowie, ale wszyscy zainteresowani kulturą, otrzymują właśnie bezpośredni dostęp zarówno do myśli Akwinaty, jak również do jego rzetelnej metody dyskursywnego dochodzenia do prawdy. Święty Tomasz uczy intelektualnej uczciwości i odwagi, precyzji myślenia i wytrwałości w dążeniu do prawdy, otwartości na różne – także „nieortodoksyjne” – nurty filozoficzne. Wszystkie te cechy umiejscawiają go wśród najwybitniejszych duchowych i intelektualnych mistrzów naszej kultury, a jego dzieła, należące do europejskiego i światowego kanonu intelektualnego, stanowią ważną inspirację do pogłębionych intelektualnych poszukiwań.

Św. Tomasz w tekście komentarza opiera się na poprzedzającej go tradycji – cytuje Ojców Kościoła (m.in. świętych Ambrożego, Augustyna, Hieronima) oraz autorów bliższych mu historycznie (zwłaszcza glosę Piotra Lombarda). Jednocześnie wchodzi z tą tradycją w dialog, m.in. zauważając rozbieżności w interpretacjach czy opowiadając się za taką lub inną opinią jako właściwszą. Wszystko to ma na celu integralne wyjaśnienie tekstu i jego wielu możliwych sensów – wychodząc od dosłownego i przechodząc do duchowego. W jego komentarzu mocny jest także element filozoficzny. Charakterystyczne powiązanie Biblii i metafizyki stanowi poniekąd „znak firmowy” egzegezy Tomaszowej. Współcześni komentatorzy zwracają także uwagę, że choć św. Tomasz nie miał warsztatu (zwłaszcza językowego) współczesnej nam egzegezy, to odczytanie przez niego myśli św. Pawła jest często bardzo trafne.

Summa teologii św. Tomasza z Akwinu (znana też jako Suma teologiczna) to jego najważniejsze i najsłynniejsze dzieło. Pracował nad nim przez siedem ostatnich lat życia. Należy ono do klasyki filozofii i teologii, a jednocześnie jest jednym z najbardziej wpływowych tekstów w kulturze Zachodu.

Tom 41 serii Dzieła wszystkie stanowi pierwszą część komentarza św. Tomasza do słynnej „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa – dzieła poświęconego m.in. szczęściu, cnotom jako sposobom dążenia do niego oraz przyjaźni. Niniejsze wydanie, w przekładzie Marcina Beściaka, jest pierwszym pełnym przekładem „Objaśnienia Etyki” na język polski. Gatunek literacki wykorzystany w tym dziele przez Akwinatę to komentarz ad litteram (czyli „dosłowny”) zwany także sententia. Polega on na odtworzeniu i uporządkowaniu treści komentowanego dzieła z niewieloma własnymi uwagami komentatora. Św. Tomasz przedstawia więc krok po kroku treść kolejnych ksiąg „Etyki”. Wskazuje przy tym na strukturę tekstu i rekonstruuje tok rozumowania Arystotelesa, niekiedy odrzucając krążące błędne interpretacje myśli tego filozofa lub zaznaczając rozbieżności pomiędzy jego twierdzeniami, a wiarą chrześcijańską.

Mniejsze kwestie dyskutowane zawierają trzy dzieła św. Tomasza z Akwinu: Kwestie dyskutowane o duszy, Kwestię dyskutowaną o stworzeniach duchowych oraz Kwestię dyskutowaną o zjednoczeniu Słowa wcielonego. Dzieła te można uznać za prace przygotowawcze, w których Akwinata, jak architekt, dokładnie przelicza i modeluje swoje idee przed ich realizacją. „Kwestie dyskutowane” były formą uniwersyteckich zajęć, polegającą na debacie, którą prowadził „mistrz”. Św. Tomasz utrwalił te dyskusje w formie pisemnej. Kwestie o duszy i stworzeniach duchowych przedstawiają jego filozofię na temat duchowych bytów, badając ich rodzaje oraz relacje między substancjami duchowymi a ciałem, w tym duszą ludzką. Rozważane są także różnice między intelektem możnościowym a czynnym oraz status duszy oddzielonej od ciała. Podczas gdy dominują tu metafizyczne analizy, Pismo Święte pozostaje ważnym punktem odniesienia. Trzecie dzieło, Kwestia o zjednoczeniu Słowa wcielonego, powstało prawdopodobnie w 1272 roku i przedstawia chrystologię filozoficzną, analizując tajemnicę wcielenia Chrystusa przy użyciu narzędzi filozoficznych, szczególnie koncentrując się na unii hipostatycznej, czyli zjednoczeniu natury ludzkiej i boskiej w Chrystusie.

Summa teologii św. Tomasza z Akwinu (znana też jako Suma teologiczna) to jego najważniejsze i najsłynniejsze dzieło. Pracował nad nim przez siedem ostatnich lat życia. Należy ono do klasyki filozofii i teologii, a jednocześnie jest jednym z najbardziej wpływowych tekstów w kulturze Zachodu.

Kolejny tom Dzieł wszystkich Tomasza z Akwinu, jakim jest t. 34: Kwestie quodlibetalne (tytuł oryginalny: Quaestiones de quolibet) zawiera szereg dysput prowadzonych przez Akwinatę w różnym czasie. Quodlibet znaczy dosłownie „co się podoba”. Ten średniowieczny gatunek literacki był zapisem prowadzonych na ówczesnych uniwersytetach dyskusji, w których każdy członek społeczności akademickiej mógł zadać „mistrzowi” dowolne pytanie. Tłumacz dzieła i autor wprowadzenia do niego, prof. Mikołaj Olszewski, tak porównuje je z innymi typami średniowiecznych tekstów teologicznych: „Gdybyśmy chcieli krótko scharakteryzować kwestie quodlibetalne w porównaniu do rozważań zawartych w summach, komentarzach do Sentencji czy kwestiach dyskutowanych, można by powiedzieć, że kwestie ze średniowiecznych syntez teologicznych rozpatrują zagadnienia, które należy przedstawić, jeżeli chce się przekazać kanon wiedzy; kwestie dyskutowane służą autorom do wyrażenia idei, które chcą przekazać swoim słuchaczom; a kwestie quodlibetalne pozwalają słuchaczom dowiedzieć się od mistrzów tego, co ich interesuje”.

Kolejny tom Dzieł wszystkich Tomasza z Akwinu, jakim jest t. 34: Kwestie quodlibetalne (tytuł oryginalny: Quaestiones de quolibet) zawiera szereg dysput prowadzonych przez Akwinatę w różnym czasie. Quodlibet znaczy dosłownie „co się podoba”. Ten średniowieczny gatunek literacki był zapisem prowadzonych na ówczesnych uniwersytetach dyskusji, w których każdy członek społeczności akademickiej mógł zadać „mistrzowi” dowolne pytanie. Tłumacz dzieła i autor wprowadzenia do niego, prof. Mikołaj Olszewski, tak porównuje je z innymi typami średniowiecznych tekstów teologicznych: „Gdybyśmy chcieli krótko scharakteryzować kwestie quodlibetalne w porównaniu do rozważań zawartych w summach, komentarzach do Sentencji czy kwestiach dyskutowanych, można by powiedzieć, że kwestie ze średniowiecznych syntez teologicznych rozpatrują zagadnienia, które należy przedstawić, jeżeli chce się przekazać kanon wiedzy; kwestie dyskutowane służą autorom do wyrażenia idei, które chcą przekazać swoim słuchaczom; a kwestie quodlibetalne pozwalają słuchaczom dowiedzieć się od mistrzów tego, co ich interesuje”.

List do Hebrajczyków jest jednym z bardziej zagadkowych pism Nowego Testamentu, gdy chodzi o ustalenie jego autorstwa, adresatów czy daty powstania. Św. Tomasz przyjmuje, podobnie jak wielu innych dawnych autorów, że wyszedł on spod pióra św. Pawła. Na listy Pawłowe Akwinata patrzy zaś jako na pewną całość. Dostrzega w nich nie tylko zbiór pism okolicznościowych napisanych do rozmaitych adresatów, ale przede wszystkim owoc Bożego natchnienia. Jak pisze o tym dr Jörgen Vijgen we wstępie do jednego z wydań Wykładu „Listu do Hebrajczyków” prawdy objawione „na mocy boskiego dekretu, są przekazywane i wyrażane przez Pawła, aby uczynić te prawdy dostępnymi i przekazać je przyszłym czytelnikom”.