Chojnicka Krystyna Knihy

W publikacji zaprezentowano sylwetkę XVIII-wiecznego uczonego i poety Michała Łomonosowa postaci niezwykle barwnej, wielowymiarowej i w wielu przypadkach dwuznacznej, przedstawiciela trendów modernizacyjnych, a jednocześnie wiernego chwalcy autokratycznej władzy, który w Rosji cieszy się niesłabnącą sławą. Dziedzictwo literackie i naukowe Łomonosowa zaprezentowane zostały w kontekście późniejszego procesu mitologizacji jego osoby w Rosji, a także analizy funkcji politycznych, w jakich wykorzystywano ją w kolejnych etapach historii. Autorka podjęła się sformułowania odpowiedzi na pytania: kim był Łomonosow, jakie były jego czasy i jego środowisko, a przede wszystkim jaka była i jest Rosja, w której Łomonosow stanowi niezmienny wzór Rosjanina.

Reforma Cerkwi stała się faktem. Paradoksalne zachowanie monarchy – pomazańca i Antychrysta – było skrajnie odczytywane przez Rosjan, lecz nie pozostawało dla nich niezrozumiałym. W kulturze znaczonej raskołem, w zatarciu granic pomiędzy władzą prawdziwą a samozwańczą (Łżedymitr, Łżealeksy), cezura pomiędzy sacrum a profanum, imperium a sacerdotium nie była dla wyznawców prawosławia najistotniejsza. Przyzwolenie na wszechwładzę cara odpowiadało ideałowi chrześcijańskiej pokory (smirienije). Bunt przeciw władzy z reguły odwoływał się do innej nieograniczonej siły; mógł nią być w Rosji również ideał nihilistycznej, anarchicznej wolności. Istotą tej kultury jest totalność i taką też – totalną – wizję władzy realizował Piotr Wielki, łącząc Cerkiew z państwem, a swoją imperatorską pozycję z godnością patriarchy, jednocześnie niszcząc i wzmacniając rosyjski Kościół prawosławny. (fragment książki)